يلدا و موسيقي آييني

روميان اين روز را ناتاليس اَنويکتوس يعني روز تولد م‍ِهر شکستناپذير ميناميدهاند.

بيروني در آثار الباقيه، از آن به عنوان ميلاد اکبر (به دنيا آمدن بزرگ) نام ميبرد و مينويسد: مقصود از آن انقلاب ش‍َت‍َوي است، گويند: در اين روز نور از حدّ نقصان به حدّ زيادت خارج ميشود و آدميان نشو و نما آغاز ميکنند و پريها به ذبول و فنا روي ميآورند.

بايد توجه داشته باشيم که جشن ميلاد مسيح(ع) که در ?? دسامبر تثبيت شده، طبق پژوهش در اصل جشن پيدايش و ظهور ميترا بوده، که مسيحيان در قرن چهارم ميلادي آن را روز تولد عيسي قرار دادند، چون شب يلدا با پيدايش و به دنيا آمدن مسيح تطبيق ميشده، از اين رو ي‍َلدا ناميده شده، پس واژة ي‍َلدا باوري مقدس از هستيشناختي در بين ايرانيان است.

ي‍َلدا اول زمستان و شب آخر پاييز است، درازترين شب سال که در آن شب يا نزديک به آن، آفتاب به برج ج‍ُدي تحويل ميکند، گذشتگان آن را سخت شوم و نامبارک ميانگاشتند، از شعرهاي برخي شاعران ايرانيِ پس از اسلام مانند حکيم سنايي، م‍ُعزّي، خاقاني و... رابطة بين مسيح و يلدا ضمن ادراک، سند تأييد مييابد، چونان اين شعر سنايي:

به صاحبدولتي پيوند اگر نامي همي جويي

که از پيوند با عيسي چنان معروف شد ي‍َلدا

اين موقعيت از زمان در ايران برابر باور رايج در عهد باستان برابر با انقلاب زمستاني بود، شبي که ميشد در فاصلة ف‍َل‍َق تا ش‍َف‍َق از روي نگريستن به آسمان، ميزان باردهي زمين و پربارانيِ سال بعد و پرمحصولي يا کممحصولي را شناسايي کرد، به همين سبب، نذر و قرباني دادن از آداب ويژة آن بوده، علاوه بر آنکه اين شب داراي نيايشهاي ويژه نيز بوده است، چون سنگيني آن حيات را در روي زمين تا يک سال بعد تعيين ميکرد، معبد تخت سليمان در ناحية تکاب محل قرباني و نذر در اين زمان مقدس بوده که با ايستادن در جايگاههاي زيجمانند آن چگونگي حاصل کشاورزي در سال بعد را تشخيص ميدادهاند. سنگيني تاريکي در اين شب موجد هول و هراس در باور آدميان بوده است.

همه شبهاي غم آبستن روز طرب است

يوسف روز ز چاه شب يلدا آيد

با توجه به پيشينة کهن ي‍َلدا به عنوان روز مقدس يا زمان مقدس، در ايران، همواره داراي آيين ويژه بوده؛ چون، در باورهاي کهن، شب زايش خورشيد بود. همچنين نشانة تاريکي طولاني و گسترده که نماد اهريمن از آن برداشت ميشد و براي رهايي نور از چنگال تاريکي بايد به شادي ميپرداختند. چون از روز بعد