1389/09/17

يكي از شاخصه هاي مهم آثار هدايت ،‌اهميتي بود كه براي فرهنگ عامه قائل بود . فرهنگي كه به اعتقاد او در گذر تاريخ پر فراز و نشيب ايران شكل گرفته بود و سرشار از خرافات و اعتقاداتي بود كه تحت لواي دين ، مذهب و قانون الهي ، صواب ، ناصواب و هزار دليل و بهانه ي دروغين ديگر به خورد مردم فرودست جامعه داده شده بود . خرافاتي كه او از آن به نيرنگ  ياد مي كند و جامعه ي آن روز ايران را كه سرشار از خرافات عجيب و غريب و واهي بود را نيرنگستان ناميد . سرزميني كه به اعتقاد خود هدايت جن زده شده بودند و به كسي نياز داشتند كه جن آن ها را بگيرد .

چوبك از جمله كساني بود كه راه هدايت را ادامه داد و او نيز در به تصوير كشيدن اين خرافات و اعتقادات واهي و مسخره تلاش بسياري كرد . او شايد در اين راه پا را فراتر نيز نهاد و در قالب داستان هايي به غايت تلخ ، پستي ، جهل و خرافات مردم اين نيرنگستان را به تصوير كشيد .

نيرنگستان از معدود كتاب هاي هدايت است كه از حالت داستاني خارج مي شود . او در اين كتاب فقط به نقل صرف خرافاتي كه خود ديده ، شنيده و جمع آوري كرده بود مي پردازد و قضاوت را با خود خواننده مي گذارد كه به عقل خويش رجوع كند و اين ادعا ها را سبك و سنگين كند و به خودش بقبولاند كه آيا اين ها درستند يا مشتي اعتقاد واهي و ناچيز است كه بايد از بين روند . هدايت فقط در ديباچه ي كتاب است كه توضيحاتي درباره ي كتاب خود مي دهد و خيلي كوتاه به ريشه يابي اين جهل فرهنگي مي پردازد . اما كار هدايت در اين كتاب نقد و تحليل نيست بلكه مستندي است از جهل ايرانيان . اين كه چگونه آنها به اين روزگار افتاده اند را خيلي خلاصه مي گويد ، شايد به خاطر رنجي كه بايد از تكرار تلخي ها بَرد . او در كتاب هاي ديگرش چون علويه خانم ، زني كه مردش را گم كرد ، حاجي آقا ، توپ مرواري ، البعثه الاسلاميه الي البلاد الافرنجيه و ... نقبي نيز در قالب داستان به اين خرافات و فقر فرهنگي مي زند اما هيچ كدام به ارزش مستندي چون نيرنگستان نيست .

اين كتاب چون فرهنگي كامل در چندين فصل طبقه بندي شده است:

آداب و تشريفات زناشويي

تاريخچه

زن آبستن

اعتقادات و تشريفات گوناگون

آداب ناخوشيها

براي برآمدن حاجت ها

خواب

مرگ

تفال ناشي از اعضاي بدن

تفال ،نفوس ، مروا ، مرغوا

ساعات ، وقت ، روز

احكام عمومي

دستورها و احكام عملي

چند اصطلاح و مثل

چيزها و خاصيت آن

گياه ها و دانه ها

خزندگان و گزندگان

پرندگان و ماكيان

داوود

بعضي از جشن هاي باستان

جاها و چيزهاي معروف

افسانه هاي عاميانه

گوناگون

 

برگرفته از : http://sksd.blogfa.com